Βιασμός: η απόλυτη εκμηδένιση της ανθρώπινης αξίας
Το Δεκέμβριο του 2012, η κοινωνία του Νέου Δελχί, στην Ινδία, συγκλονίστηκε από μία υπόθεση βιασμού. Τέσσερις άνδρες, μέσα σε ένα λεωφορείο, βίασαν μία γυναίκα ηλικίας 23 ετών, ξυλοκοπώντας την με τόσο βάναυσο τρόπο, ώστε τα τραύματα που της επέφεραν ήταν τόσο βαριά που είχαν ως αποτέλεσμα, δύο εβδομάδες αργότερα, τον αργό και οδυνηρό θάνατο της. Την περίοδο εκείνη, η Ινδία γνώρισε τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις στη σύγχρονη ιστορία της εναντίον της κυβέρνησης και της αστυνομίας, με τους διαδηλωτές να ζητάνε επίμονα τον απαγχονισμό των βιαστών. Τον περασμένο Μάρτιο, οι βιαστές καταδικάστηκαν σε θάνατο. H κυβέρνηση της Ινδίας αναγκάστηκε να προβεί άμεσα σε ριζικές αλλαγές της εθνικής νομοθεσίας, ώστε οι βιαστές να αντιμετωπίζουν ποινή ισόβιας κάθειρξης και οι καθ’ υποτροπή δράστες να τιμωρούνται με τη θανατική ποινή. Ωστόσο, η εισαγωγή νέων και αυστηρότερων νόμων, με την πρόβλεψη και της θανατικής ποινής, δεν οδήγησε στη μείωση του αριθμού των βιασμών στη χώρα (CNN World, 20.3.2020).
Αναμφίβολα, οι εκφάνσεις του εγκληματικού φαινομένου του βιασμού είναι πολλαπλές και σύνθετες, με προεξάρχουσα την περίπτωση κατά την οποία ο βιασμός εκτελείται από δύο ή περισσότερους δράστες, με χρήση σωματικής βίας που έχει ως αποτέλεσμα του θάνατο του θύματος. Σε κάθε περίπτωση, όμως, πρόκειται για μία ακραία μορφή εγκληματικότητας που καταλύει κάθε ανθρώπινη αξία και εκμηδενίζει κάθε διάσταση της ανθρώπινης υπόστασης. Ο απόλυτος ευτελισμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ανθρώπινης ζωής, η απόρριψη της ίδιας της ανθρώπινης κοινωνίας, του ανθρώπινου πολιτισμού. Αυτή είναι και η ειδοποιός διαφορά του αδικήματος του βιασμού σε σύγκριση με άλλες μορφές εγκληματικότητας.
Οι κοινωνιολογικές, ψυχολογικές και εγκληματολογικές έρευνες για το αδίκημα του βιασμού βρίθουν στην ελληνική και διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία. Κοινή συνισταμένη όλων αυτών των ερευνών είναι η συνθετότητα των γενεσιουργών παραγόντων που οδηγούν στην διάπραξη αυτού του αποτρόπαιου εγκλήματος. Παρότι οι επιστημονικές προσεγγίσεις είναι διαφορετικές, δεν παύει ωστόσο να διαπιστώνεται μία σύγκλιση απόψεων σε ορισμένα σημεία, στα οποία η πολιτεία οφείλει να εστιάσει την προσοχή της και να μελετήσει επισταμένως τις παρεμβάσεις της όχι μόνο για την καταστολή του βιασμού, αλλά και για την πρόληψη του.
Συγκεκριμένα, το φαινόμενο της κοινωνικής αποδιοργάνωσης και της έλλειψης κοινωνικής συνοχής σε συνδυασμό με την κρίση ηθικών και πολιτισμικών αξιών, προβάλλεται ως ένα κοινό σημείο αναφοράς σε διάφορες επιστημονικές προσεγγίσεις, στην προσπάθεια επεξήγησης του εγκληματικού φαινομένου του βιασμού. Συνεπώς και χωρίς βεβαίως να υποτιμάται σε καμία περίπτωση η αξία ενός αυστηρού νομοθετικού πλαισίου για την παραδειγματική τιμωρία των βιαστών, η πολιτεία οφείλει να αντιμετωπίσει και προληπτικά το εγκληματικό φαινόμενο του βιασμού, με συγκεκριμένες θεσμικές και κοινωνικές παρεμβάσεις, αρχής γενομένης από τον χώρο της εκπαίδευσης.
Η καλλιέργεια της γνώσης γύρω από σημαντικές πτυχές του φαινομένου, όπως ζητήματα αναφορικά με την ισότητα των δύο φύλων, η ψυχολογική υπόσταση και τα ατομικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα κάθε ανθρώπου, μπορούν να συμβάλλουν προληπτικά στην εκδήλωση τέτοιων συμπεριφορών. Όσο γρηγορότερα, εν ολίγοις, θα μπορούσε να εντοπισθεί μία σχετική παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, όπως για παράδειγμα, εκδηλώσεις σεξουαλικής επιθετικής συμπεριφοράς, τόσο αποτελεσματικότερη θα μπορούσε να είναι η παρέμβαση των αρμοδίων αρχών και υπηρεσιών.
Δυστυχώς, πέρα από τις αναπτυσσόμενες χώρες όπου ο βιασμός γυναικών είναι ένα σύνηθες φαινόμενο, το πρόβλημα υφίσταται και στον ανεπτυγμένο κόσμο και δη στην Ευρώπη. Σε έρευνα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων προκύπτει ότι τα στοιχεία για το βιασμό στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι συγκλονιστικά, αφού δείχνουν ότι 1 στις 20 γυναίκες, ηλικίας 15 ετών και άνω, έχει βιαστεί, ποσοστό που αντιστοιχεί σε συνολικά 9 εκατομμύρια γυναίκες (European Union Agency for Fundamental Rights, ”Violence against women: an EU-wide survey”, 2014.) Τέλος, σε έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας όπου αναλύεται η νομοθεσία 31 συνολικά Ευρωπαϊκών χωρών για το ποινικό αδίκημα του βιασμού, προκύπτει ότι μόνο οι 8 εξ αυτών (Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Βέλγιο, Κύπρος, Γερμανία, Ισλανδία, Λουξεμβούργο και Σουηδία) έχουν θεσπίσει ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο που προβλέπει ως βιασμό το σεξ χωρίς συναίνεση (Amnesty International, «Right to be free from rape», 24.11.2018).-
* Ο κ. Ευάγγελος Στεργιούλης είναι Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και ε.α. Υποστράτηγος της Ελληνικής Αστυνομίας. Εργάστηκε στην έδρα της Ευρωπαϊκής Αστυνομικής Υπηρεσίας-Europol, στη Χάγη, ως υπεύθυνος των εξωτερικών και δημόσιων σχέσεων και διετέλεσε προϊστάμενος των Εθνικών Γραφείων Interpol και Europol της Ελλάδας. Έχει διδάξει στις Ακαδημίες της Ελληνικής και Κυπριακής Αστυνομίας, καθώς και στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου.
