Καταιγιστικές πιέσεις στο ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα καταγράφει ο ΟΟΣΑ – Ηχηρές προειδοποιήσεις
Η δημογραφική γήρανση, η συρρίκνωση του εργατικού πληθυσμού και οι χαμηλοί δείκτες γονιμότητας συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα.
Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες που θα αντιμετωπίσουν τις εντονότερες πιέσεις στα συνταξιοδοτικά τους συστήματα τις επόμενες δεκαετίες, σύμφωνα με τη νέα έκθεση του ΟΟΣΑ Pensions at a Glance 2025.
Η δημογραφική γήρανση, η συρρίκνωση του εργατικού πληθυσμού και οι χαμηλοί δείκτες γονιμότητας συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα που απειλεί τη βιωσιμότητα των μελλοντικών συντάξεων, ενώ οι ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών εξακολουθούν να επιβαρύνουν το σύστημα.
Σύμφωνα με την έκθεση, η Ελλάδα θα βιώσει μία από τις μεγαλύτερες αυξήσεις στον δείκτη εξάρτησης ηλικιωμένων —τον αριθμό των ατόμων άνω των 65 ετών σε σχέση με τον πληθυσμό εργασιακής ηλικίας— την περίοδο 2025-2050.
Ο δείκτης αυτός αναμένεται να αυξηθεί κατά πάνω από 25 μονάδες, τοποθετώντας τη χώρα στην κορυφή της λίστας των χωρών με τη μεγαλύτερη προβολή γήρανσης του πληθυσμού μέσα στην επόμενη γενιά. Ήδη, από το 2000 έως σήμερα, η Ελλάδα έχει δει τον σχετικό δείκτη να εκτοξεύεται, ενώ το επόμενο κύμα γήρανσης θα είναι ακόμη ισχυρότερο.
Το πρόβλημα εντείνεται από τη δραματική μείωση του εργατικού δυναμικού. Ο ΟΟΣΑ προειδοποιεί ότι η Ελλάδα αναμένεται να χάσει πάνω από 30% του πληθυσμού ηλικίας 20-64 μέσα στα επόμενα 40 χρόνια, εξέλιξη που θα περιορίσει σοβαρά τη δυνατότητα χρηματοδότησης των συντάξεων μέσα από το παραδοσιακό διανεμητικό σύστημα. Η έκθεση επισημαίνει ότι αυτή η συρρίκνωση είναι από τις πιο έντονες στον ΟΟΣΑ και συγκρίσιμη μόνο με εκείνες χωρών όπως η Ιαπωνία, η Ισπανία και η Σλοβακία.
Κεντρικό ρόλο στη δημογραφική κρίση παίζει η κατάρρευση της γονιμότητας. Η έκθεση παρουσιάζει στοιχεία που δείχνουν ότι, διαχρονικά, οι προβλέψεις για την εξέλιξη του δείκτη γονιμότητας στην Ελλάδα αλλά και στον ΟΟΣΑ συνολικά ήταν υπεραισιόδοξες. Οι ειδικοί υπογραμμίζουν ότι οι διαδοχικές εκτιμήσεις συστηματικά υπερεκτιμούσαν τη μελλοντική ανάκαμψη των γεννήσεων, η οποία δεν ήρθε ποτέ. Αντίθετα, η πτωτική πορεία συνεχίστηκε με αποτέλεσμα οι νέες γενιές να είναι πολύ μικρότερες από τις προηγούμενες, γεγονός που ενισχύει τον κίνδυνο οικονομικής ασφυξίας των συνταξιοδοτικών ταμείων.
Στη χώρα μας, οι επιπτώσεις του δημογραφικού και των χαμηλών γεννήσεων είναι άμεσες: λιγότεροι εργαζόμενοι θα κληθούν να στηρίξουν περισσότερους συνταξιούχους. Ο ΟΟΣΑ υπογραμμίζει ότι οι πολιτικές για την ενίσχυση της γονιμότητας αποδίδουν αργά και δεν μπορούν να καλύψουν με βεβαιότητα τις μελλοντικές ανάγκες. Για τον λόγο αυτό, ο οργανισμός προκρίνει την ανάγκη η Ελλάδα να προετοιμαστεί για ένα «μέλλον χαμηλής γονιμότητας» μέσα από διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που συνδέουν τις συντάξεις με το μέγεθος των πραγματικών εισφορών και την εξέλιξη του μισθολογικού κόστους, αλλά και μέσα από αυτόματους μηχανισμούς προσαρμογής στις δημογραφικές αλλαγές
Η έκθεση δίνει ιδιαίτερη έμφαση και στο ζήτημα των ανισοτήτων μεταξύ ανδρών και γυναικών. Αν και η Ελλάδα δεν βρίσκεται στις χώρες με τις ακραίες διαφορές, η διαχρονική υστέρηση των γυναικών στην αγορά εργασίας, οι χαμηλότεροι μισθοί και οι διακοπές καριέρας λόγω φροντίδας παιδιών ή ηλικιωμένων δημιουργούν σημαντικές επιπτώσεις στο ύψος των μελλοντικών συντάξεων. Η τάση αυτή καταγράφεται σε όλο τον ΟΟΣΑ, όπου οι γυναίκες λαμβάνουν κατά μέσο όρο 23% χαμηλότερες συντάξεις από τους άνδρες το 2024, παρά τη σταδιακή μείωση της ανισότητας την τελευταία δεκαετία.
Στο πεδίο της απασχόλησης μεγαλύτερων ηλικιών, η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες όπου τα ποσοστά εργασίας ατόμων 55-64 ετών παραμένουν χαμηλά σε σύγκριση με τους μέσους όρους του ΟΟΣΑ. Αυτό, σύμφωνα με την έκθεση, υπονομεύει τις δυνατότητες ενίσχυσης του συνταξιοδοτικού συστήματος μέσω παράτασης του εργασιακού βίου και βελτίωσης της αναλογίας εργαζομένων-συνταξιούχων.
Παράλληλα, η κατάσταση επιβαρύνεται από τα υψηλά ποσοστά φτώχειας των ηλικιωμένων στην Ελλάδα, τα οποία καταγράφονται σταθερά πάνω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ. Η έκθεση σημειώνει ότι χώρες με μεγάλη εξάρτηση από στοχευμένες συντάξεις ή επιδόματα χαμηλού εισοδήματος, όπως η Ελλάδα, αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο ανισοτήτων, ιδιαίτερα για όσους έχουν ασθενείς δεσμούς με την αγορά εργασίας.
Ο ΟΟΣΑ τονίζει ότι η αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών απαιτεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική, η οποία να συνδυάζει μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό, αλλαγές στην αγορά εργασίας, βελτιώσεις στις πολιτικές ισότητας των φύλων και μέτρα στήριξης της οικογένειας.
