Γκρίζες ζώνες στην ιδιωτική υγεία και ασφάλιση - Ηχηρό καμπανάκι από την Επιτροπή Ανταγωνισμού
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού υπογραμμίζει την ανάγκη εξορθολογισμού του νομικού πλαισίου, με στόχο την αύξηση των κλινών και την ενίσχυση της δυναμικότητας των ιδιωτικών δομών ώστε να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση.
Με ένα πολυσέλιδο και αιχμηρό κείμενο, η Επιτροπή Ανταγωνισμού κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις αυξανόμενες στρεβλώσεις στην αγορά ιδιωτικής υγείας και ασφάλισης.
Η τελική έκθεση της κλαδικής έρευνας που δημοσιεύθηκε, φέρνει στο φως αδιαφάνεια, ελλείψεις στον ανταγωνισμό, τιμολόγηση χωρίς πρόβλεψη και επικίνδυνες συσσωρεύσεις ισχύος, σε ένα πεδίο που αγγίζει την καθημερινότητα εκατομμυρίων πολιτών.
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού, με πολυεπίπεδη μεθοδολογία συλλογής δεδομένων - μεταξύ άλλων μέσω τηλεδιαβουλεύσεων και ερωτηματολογίων - ανέδειξε ένα πολύπλοκο πλέγμα σχέσεων μεταξύ ιδιωτικών παρόχων υγείας, ασφαλιστικών εταιρειών και ενδιάμεσων διαχειριστικών σχημάτων, το οποίο επηρεάζει άμεσα τη διαμόρφωση των τιμών και την πρόσβαση των καταναλωτών σε υπηρεσίες.
Ένα από τα πρώτα ευρήματα της έρευνας εστιάζει στον ρόλο των ιδιωτικών κλινικών, που σε συνθήκες μειωμένων δημόσιων δαπανών υγείας και μειούμενων επενδύσεων στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, καλούνται να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες του πληθυσμού. Η συμμετοχή των νοικοκυριών στην κάλυψη των δαπανών φτάνει το 34% το 2023, με την ιδιωτική ασφάλιση να καλύπτει μόλις το 4,3% των συνολικών δαπανών.
Το ρυθμιστικό πλαίσιο λειτουργίας των κλινικών παραμένει πολυδαίδαλο, με τρία διαφορετικά καθεστώτα αδειοδότησης να λειτουργούν ταυτόχρονα, γεγονός που οδηγεί σε «κλινικές τριών ταχυτήτων». Οι διαφορές στις προδιαγραφές προσωπικού, εξοπλισμού και χώρων δημιουργούν ρυθμιστικές ασυμμετρίες, που λειτουργούν αποτρεπτικά για νέες επενδύσεις και εμποδίζουν την ισότιμη ανταγωνιστική λειτουργία του τομέα.
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού υπογραμμίζει την ανάγκη εξορθολογισμού του νομικού πλαισίου, με στόχο την αύξηση των κλινών και την ενίσχυση της δυναμικότητας των ιδιωτικών δομών ώστε να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση. Η παρατηρούμενη κινητικότητα εξαγορών στον χώρο, κυρίως από διεθνή επενδυτικά κεφάλαια, δεν έχει μεταβάλει ριζικά τον βαθμό συγκέντρωσης, όμως δημιουργεί έναν χάρτη ισχύος που χρήζει παρακολούθησης.
Στον κλάδο της ιδιωτικής ασφάλισης υγείας, η εικόνα είναι εξίσου σύνθετη. Η ζήτηση για συμβόλαια παρουσιάζει αύξηση περίπου 10% την τελευταία διετία, ωστόσο η ποιότητα και σταθερότητα των συμβολαίων δεν ακολουθεί αντίστοιχη πορεία. Η μείωση των μακροχρόνιων συμβάσεων και η ενίσχυση των ετησίως ανανεούμενων συμβολαίων εντείνει την ανασφάλεια των πολιτών ως προς την κάλυψη και το κόστος των υπηρεσιών που λαμβάνουν.
Ο βαθμός συγκέντρωσης στον κλάδο παραμένει μέτριος, όμως οι τέσσερις μεγαλύτερες ασφαλιστικές εταιρείες έχουν αναπτύξει απευθείας δίαυλο διαπραγμάτευσης με τα μεγαλύτερα ιδιωτικά νοσοκομεία, ενώ η πλειονότητα των ασφαλιστικών συνεργάζεται με εταιρείες διαχείρισης. Οι εν λόγω διαχειριστικές εταιρείες επιτελούν τον ρόλο «ελεγκτή πύλης» για λογαριασμό των ασφαλιστών, με ισχυρή επιρροή στις διαδικασίες αποζημιώσεων και στις σχέσεις με τους παρόχους υγείας.
Πρόκειται για έναν κρίσιμο κρίκο στην αλυσίδα που συγκεντρώνει εξαιρετικά ευαίσθητες εμπορικές πληροφορίες, χωρίς όμως να υπόκειται σε ρυθμιστικό έλεγχο από την Τράπεζα της Ελλάδος ή άλλη αρμόδια αρχή. Η μη εποπτευόμενη δράση τους σε συνδυασμό με τη συγκέντρωση της δραστηριότητας σε ελάχιστες επιχειρήσεις εγείρει ανησυχίες για τις συνέπειες στον ανταγωνισμό και τα δικαιώματα των ασφαλισμένων.
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού διαπιστώνει αυξημένη τάση καθετοποίησης στον κλάδο, δηλαδή ενοποίηση ασφαλιστικών εταιρειών με παρόχους υγειονομικών υπηρεσιών. Οι εξελίξεις αυτές - όπως η εξαγορά της Εθνικής Ασφαλιστικής από την HHG και της Ευρωκλινικής από την Generali - μπορεί να οδηγήσουν, σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία, σε φαινόμενα κατεύθυνσης των ασφαλισμένων (patient και enrollee steering), περιορίζοντας τη δυνατότητα επιλογής και πιέζοντας τον ανταγωνισμό.
Οι συνενώσεις αυτού του τύπου τίθενται ήδη υπό εξέταση από τις αρμόδιες αρχές ανταγωνισμού, στο πλαίσιο ελέγχου γνωστοποιημένων συγκεντρώσεων.
Ένα από τα πλέον ανησυχητικά ευρήματα της έκθεσης αφορά την αδυναμία των καταναλωτών να προβλέψουν το κόστος των υπηρεσιών υγείας και ασφάλισης. Η αύξηση του κόστους είναι πολυπαραγοντική: αφορά τόσο την αυξημένη χρήση υπηρεσιών, τη γήρανση του πληθυσμού, την επιβάρυνση του κόστους νοσηλείας, όσο και την άνοδο του μέσου κόστους αποζημίωσης.
Ωστόσο, η Επιτροπή επισημαίνει ότι η τιμολόγηση λειτουργεί με τρόπο μη συγκρίσιμο και αδιαφανή, ιδιαίτερα σε σχέση με τα νοσοκομειακά προγράμματα. Οι ασφαλισμένοι δυσκολεύονται να γνωρίζουν εκ των προτέρων το ακριβές κόστος, ενώ ακόμη και μεταξύ διαφορετικών ασφαλιστικών ή κλινικών του ίδιου ομίλου παρατηρούνται διαφορετικές τιμές για τις ίδιες υπηρεσίες.
Η επικρατούσα τιμολόγηση «fee-for-service», όπου κάθε παρεχόμενη υπηρεσία τιμολογείται ξεχωριστά, ενισχύει την αύξηση των χρεώσεων, αφού όσο περισσότερες πράξεις διενεργούνται, τόσο υψηλότερη είναι η αποζημίωση. Στο δημόσιο σύστημα εφαρμόζεται ήδη το μοντέλο DRGs (Diagnosis-Related Groups), που συστηματοποιεί τις χρεώσεις, αλλά η εφαρμογή του στον ιδιωτικό τομέα προϋποθέτει προσεκτικό σχεδιασμό.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον σχεδιασμό του νέου Δείκτη Ασφάλισης Υγείας (ΕΔΑ), που θα αντικαταστήσει τον ΕΔΥ. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού συνιστά προσοχή, καθώς εκφράζει φόβους ότι ένας δείκτης που διαμορφώνεται με βάση περιορισμένα ασφαλιστικά προγράμματα, μπορεί να λειτουργήσει ως σημείο εστίασης ("focal point") για σιωπηρή σύμπραξη μεταξύ ασφαλιστικών εταιρειών, περιορίζοντας τον ανταγωνισμό και ενισχύοντας φαινόμενα συντονισμένης συμπεριφοράς.
Η έλλειψη διαφάνειας στις τιμές και τους όρους συμβολαίων αποτελεί μια από τις βασικές πληγές της αγοράς. Η Επιτροπή ζητά την τυποποίηση των παρεχόμενων υπηρεσιών στους τιμοκαταλόγους των κλινικών, ώστε να καταστεί εφικτή η ουσιαστική σύγκριση και η ενίσχυση της καταναλωτικής συνείδησης. Η πληροφόρηση πρέπει να είναι πλήρης, προσβάσιμη και επαληθεύσιμη, ώστε οι πολίτες να μπορούν να κάνουν ενήμερες επιλογές.
Η διαφάνεια στα ασφαλιστήρια συμβόλαια κρίνεται επίσης κρίσιμη. Η ενίσχυση της πληροφόρησης θα βελτιώσει τη θέση των καταναλωτών και θα αυξήσει τον ανταγωνισμό στον κλάδο, προς όφελος της ποιότητας και των τιμών.
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού υπενθυμίζει ότι στον τομέα της υγείας, η ποιότητα δεν πρέπει να θυσιάζεται στον βωμό του κόστους. Καλεί για την ενσωμάτωση κινήτρων ποιοτικής αναβάθμισης σε κάθε διαρθρωτικό μέτρο, με στόχο τη συνολική αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους πολίτες.
Τέλος, η έκθεση φωτίζει τις προκλήσεις αλλά και τις προοπτικές που δημιουργούνται από την πρόσβαση στα δεδομένα υγείας. Η ισορροπία ανάμεσα στην προστασία της ιδιωτικότητας και την καινοτομία στον χώρο της ιατρικής τεχνολογίας είναι λεπτή. Η εμπορευματοποίηση των προσωπικών δεδομένων και η χρήση τους χωρίς διακριτικότητα ενδέχεται να οδηγήσει σε αποκλεισμούς και σε νέα είδη ανισοτήτων στην πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη.
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού προτείνει τη θέσπιση μηχανισμών που ενισχύουν την καινοτομία και τη δίκαιη πρόσβαση σε δεδομένα, μέσα από σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο και τη χρήση του άρθρου 37Α του νόμου 3959/2011, που μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας.
