Header Ads

Aντιφασιστική ιστορία: η μάχη του Φαρδύκαμπου Σιάτιστας και το ολοκαύτωμα των Σερβίων

(του Αλέξη Λιοσάτου, υποψήφιου περιφερειακού σύμβουλου με το συνδυασμό «ΑλλάZουμε εποχή»)

Όποιος ξεχνάει το παρελθόν του, είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει. Το Νοέμβρη του 1973 η Ελλάδα συγκλονιζόταν από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, που σφράγισε τις πολιτικές εξελίξεις για την επόμενη δεκαετία: γκρέμισε τη χούντα
(χθες 21/4 γιόρταζαν, στα μουλωχτά όπως πάντα, οι νοσταλγοί της), άνοιξε το δρόμο για τη θεμελίωση της δημοκρατίας στη χώρα, οδήγησε στην κατάκτηση εργατικών, νεολαιίστικων, κοινωνικών και συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, συνέτριψε παρακράτος και την ακροδεξιά που το καθοδηγούσε. Σήμερα, μόλις 40 χρόνια μετά, βλέπουμε δικαιώματα και κατακτήσεις να ξηλώνονται ραγδαία, το βιοτικό επίπεδο της πλειοψηφίας του πληθυσμού να καταρρέει, τα αστικά κόμματα και οι θεσμοί να παρουσιάζουν δείγματα αυταρχισμού και ακροδεξιάς μετατόπισης, το φασισμό να επανέρχεται δριμύτερος. Μέσα από την ιστορία συνειδητοποιούμε το ρόλο μας στην ιστορική εξέλιξη και βγάζουμε συμπεράσματα για να αποφύγουμε τις τραγωδίες του παρελθόντος. Γιατί ο φασισμός δεν έρχεται από το μέλλον... Πριν 73 χρόνια ο στρατός του Χίτλερ, που θαυμάζουν σήμερα τα στελέχη της εγκληματικής oργάνωσης «Χρυσή Αυγή», κατακτούσε την Ελλάδα. Οι αγώνες του λαού τσάκισαν τους κατακτητές Ναζί και τους ντόπιους συνεργάτες τους. 71 χρόνια πριν, η περιοχή μας επιδείκνυε τους δικούς της «άθλους» στο πλούσιο τοπίο της αντιφασιστικής αντίστασης, με τη μάχη του Φαρδύκαμπου στη Σιάτιστα.
Μια σύντομη αναδρομή: Κατοχή και πείνα για τους πολλούς, «οικονομικές ευκαιρίες» για λίγους
Ποτέ σε έναν πόλεμο o «εθνικός αγώνας» δεν είναι πραγματικά «εθνικός». Έτσι και στην Ελλάδα από τον Οκτώβρη 1940 ως τον Απρίλη του 1941, ο πόλεμος όξυνε τις κοινωνικές ανισότητες στα μάτια των απλών ανθρώπων.Οι αξιωματικοί ζούσαν σε ζεστά σπίτια, με καλό φαΐ και υπηρέτες, οι φτωχοί στρατιώτες βίωναν τους σκοτωμούς και την πείνα.Η κατάρρευση των μετώπων μετά την εισβολή της Βέρμαχτ συνοδεύτηκε από φαινόμενα μαζικής ανυπακοής των φαντάρων. Η ταξική πόλωση οξύνθηκε στην Κατοχή, που για τους «από κάτω» σήμανε μαζικούς θανάτους απο φτώχεια, λιμό και ασθένειες (μόνο το χειμώνα του ‘41-’42 περίπου 100.000 νεκροί). Οι Γερμανοί εκτίναξαν τον πληθωρισμό στα ύψη και δέσμευσαν όλη την παραγωγή, με αποτέλεσμα την εμφάνιση της Μαύρης Αγοράς εμπόρων και βιομηχάνων.Ο μισθός έπεσε κάτω από το 1/6 της –ήδη χαμηλής- προπολεμικής αξίας, η ανεργία κάλπαζε, πολλά εργοστάσια έκλεισαν. Αντίθετα οι πλούσιοι κατά πλειοψηφία γίνανε συνεργάτες των Ναζί και κάνανε «δουλειές» μαζί τους (Μποδοσάκης, Κλωστοϋφαντουργοί, καπνοβιομήχανοι κι άλλοι «ευγενείς κύριοι»).

Αυτή η φρίκη τροφοδότησε τα δίκτυα αντίστασης και αλληλεγγύης. Η αντίσταση ξεκίνησε αμέσως μετά τη συνθηκολόγηση των κυβερνώντων της Ελλάδας, τον Απρίλιο του 1941. Αρχικά προϊόν αυθόρμητων και ατομικών ενεργειών (πχ το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας από την Ακρόπολη στις 30/5/1941 από τους φοιτητές Μ.Γλέζο και Α.Σιάντα), σταδιακά απέκτησε οργανωμένη μορφή με την ίδρυση αντιστασιακών οργανώσεων. Τα λαϊκά συσσίτια άρχισαν να λειτουργούν μέσω των διαφόρων επαγγελματικών οργανώσεων και συλλόγων των εργαζομένων, με καθοριστική τη δράση των μελών της Αριστεράς (βασικά του ΚΚΕ τότε). Από αυτό το δίκτυο ξεπετάχτηκαν οι πρώτες ένοπλες οργανώσεις και τελικά οι πανελλαδικές οργανώσεις του ΕΑΜ (Σεπτέμβρης 1941) και του ΕΛΑΣ (ένοπλο τμήμα ΕΛΑΣ-Φλεβάρης 1942).
Η πρώτη μαζική εξέγερση του ελληνικού λαού συνέβη στη Δράμα στις 28-29 Σεπτεμβρίου 1941. Η εξέγερση καταπνίγεται από τους Βούλγαρους φασίστες που εκτελούν ομαδικά 3.000 ανθρώπους. Τα γεγονότα της Δράμας οι καθημερινές εκτελέσεις και η ομαδική εξόντωση κατοίκων χωριών, όπως του Μεσόβουνου Κοζάνης (157 νεκροί-23 Οκτωβρίου 1941), κάνουν κοινή συνείδηση ότι ο φασισμός μπορεί να ηττηθεί μόνο με ένοπλο αγώνα, που ξεκινά το 1942 Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ, απλώνονται γρήγορα σε όλη την Ελλάδα αποδεικνύοντας στην πράξη τη χρησιμότητά τους: οργανώνοντας την ένοπλη αντίσταση , σαμποτάζ και γιγάντιες απεργίες που παραλύουν το φασιστοκρατούμενο κρατικό μηχανισμό, ανοίγοντας τις αποθήκες τροφίμων (για να μας σώσουν από την πείνα, που λέει και το τραγούδι), παρά την τρομοκρατία του στρατού κατοχής. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1942, στην περιοχή της Ρεκάς στη Φωκίδα, δίνεται η πρώτη νικηφόρα μάχη για τους αντάρτες απέναντι στα ιταλικά στρατεύματα. Στις 25 Νοεμβρίου 1942 ανατινάσσεται η γέφυρα του Γοργοποτάμου από αντιστασιακούς με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη-ένα μεγάλο στρατιωτικό πλήγμα στη ναζιστική μηχανή που καταξίωσε τον ένοπλο αγώνα στη συνείδησή του κόσμου. Από τις αρχές του 1943 το κύμα της ένοπλης αντίστασης στην ύπαιθρο ενδυναμώθηκε. Στις 12 Φεβρουαρίου 1943 διεξήχθη νικηφόρα μάχη στο χωριό Μερίτσα (Οξύνεια) της Καλαμπάκας, με αποτέλεσμα τη συντριβή της ιταλικής φάλαγγας.
Η μάχη του Φαρδύκαμπου , 4-6 Μαρτίου 1943
Ήδη από το 1942 η ιταλική φρουρά καταπίεζε τον πληθυσμό της Σιάτιστας και των γύρω περιοχών.Με την εξάπλωση του ΕΑΜ η συντριπτική πλειοψηφία των νέων τοπικά μαζικοποιεί τις τάξεις του. Ο κλοιός της αντίστασης αρχίζει να δυσκολεύει ολοένα και περισσότερο τα ιταλικά στρατεύματα. Τον Ιανουάριο του 1943 δυνάμεις του ΕΛΑΣ εισβάλλουν στο σταθμό Χωροφυλακής της Σιάτιστας καταλύοντας την κατοχική εξουσία κι απελευθερώνοντας την πόλη. Οι Ιταλοί τελικά αποφασίζουν να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους σε Καστοριά και Γρεβενά.

Στις 2 του Μάρτη 1943 όμως, το ΕΑΜ Κοζάνης πληροφορεί το ΕΑΜ Σιάτιστας ότι δέκα ιταλικά αυτοκίνητα και 150 ιταλοί στρατιώτες με οπλισμό και τρόφιμα, είχε φτάσει στην Κοζάνη από το Αμύνταιο και επρόκειτο να κατευθυνθούν προς Σιάτιστα και Γρεβενά. Στον κόσμο της αντίστασης σήμανε συναγερμός, υπό τον φόβο νέας κατοχής. Ο ΕΛΑΣ παίρνει απόφαση να χτυπήσει, και προχωρά σε μαζική κινητοποίηση των κατοίκων της Σιάτιστας. Στις 4 Μαρτίου, δυνάμεις του ΕΛΑΣ αποτελούμενες από 200-250 αντάρτες στήνουν ενέδρα γύρω από το γεφύρι της Βίγλας, καταλαμβάνουν 9 από τα 10 οχήματα και αιχμαλωτίζουν 132 ιταλούς στρατιώτες και γίνονται κάτοχοι σημαντικού αριθμού όπλων και εφοδίων. Οι Ιταλοί αποφασίζουν άμεσα για αντίποινα , μια που δεν ήθελαν να περάσει η ηττοπάθεια στο δικό τους στρατόπεδο και η ανύψωση του ηθικού στον κόσμο του αγώνα. Έτσι η Ιταλική μεραρχία δίνει εντολή την ίδια μέρα να ξεκινήσει ολόκληρο τάγμα από τα Γρεβενά (5 Μάρτη), με σκοπό να απελευθερώσει τον αιχμαλωτισμένο ιταλικό λόχο, και καταλαμβάνοντας τη Σιάτιστα να διευκολύνει τη διέλευση της ιταλικής μεραρχίας της Λάρισας, που είχε ως αποστολή της να καταπνίξει το αντιστασιακό κίνημα στις περιοχές της Κοζάνης και των Γρεβενών. Στο μεταξύ o EΛΑΣ διατηρεί σε επιφυλακή τα αντάρτικα τμήματά του στη Σιάτιστα και τις γύρω περιοχές (Τσοτύλι, Βογατσικό κ.ά), συγκεντρώνοντας 600 άνδρες. Το πρωινό της 5ης Μαρτίου πάνω από 600 Ιταλοί στρατιώτες έφτασαν στη διασταύρωση Γρεβενών- Τσοτυλίου κι επιτέθηκαν στις θέσεις των ανταρτών. Για να ανακόψει την ιταλική αντεπίθεση, ο ΕΛΑΣ έπληξε τους Ιταλούς από τα δυτικά , ένα τμήμα του ΕΛΑΣ χτύπησε στο Σταθμό Διοίκησης των Ιταλών. ενώ ο ΕΛΑΣ Γρεβενών πραγματοποίησε επίθεση από τα νότια. Οι Ιταλοί δέχτηκαν τα πυρά των Ελασιτών και διαλύθηκαν. Τις απογευματινές ώρες οι Ιταλοί αντεπιτέθηκαν χωρίς επιτυχία.
Το Σάββατο 6 Μαρτίου , 6 το πρωί, οι ιταλικές δυνάμεις είναι περικυκλωμένες και δέχονται την τελική επίθεση. Η πίεση των ανταρτών, η πείνα και η κούραση κάνουν τους Ιταλούς να υποχωρούν συνεχώς. Γύρω στις 8 η ώρα βράδυ παραδίνονται. Ο απολογισμός είναι 16 νεκροί Γρεβενιώτες και Σιατιστινοί αντιστασιακοί νεκροί, και από την άλλη μεριά 95 νεκροί, 603 αιχμάλωτοι στρατιώτες και 18 αξιωματικοί Ιταλοί. Οι αντάρτες αποκτούν μεγάλο αριθμό τροφίμων και όπλων (περί τα 600 όπλα, 300 βλήματα, όλμους, πολυβόλα , χειροβομβίδες, άλογα κτλ). Αυτός ο άθλος έγινε αντάρτικο τραγούδι («Και εξακόσιοι τρεις πιαστήκαν παρευθύς και σύρε στο Ζουπάνι να τους δεις»- μου το τραγούδησε μάλιστα η γιαγιά μου που έζησε εκείνα τα χρόνια!)

Άμεσα δεμένο με τη νίκη του Φαρδυκάμπου είναι κι ένα τραγικό για την ευρύτερη περιοχή γεγονός, το Ολοκαύτωμα των Σερβίων. Η Ιταλική φάλαγγα που είχε ξεκινήσει από την Ελασσόνα για ενισχύσεις στη Σιάτιστα εισβάλλει στο –ανοχύρωτο- χωριό των Σερβίων στις 6 Μαρτίου 1943, ώρα 10-11 το πρωί. Κάποιοι κάτοικοι προσπαθούν με ότι όπλα έχουν στα χέρια τους, κάποια παλιά τουφέκια και γεωργικά εργαλεία να τους ανακόψουν αλλά δεν τα καταφέρνουν. Ο ΕΛΑΣ είχε ήδη σημάνει συναγερμό στην πόλη των 4.000 τότε κατοίκων και το χωριό είχε εκκενωθεί. Οι Ιταλοί για μια βδομάδα καίνε κτίρια, αφού πρώτα κάνουν πλιάτσικο. 1.100 σπίτια, καφενεια και οι 3 εκκλησίες καταστρέφονται. Μόνο το ορφανοτροφείο γλιτώνει (και το καίνε τελικά οι Ναζί τον Οκτώβρη του 1944 καθώς αποχωρούν από την Ελλάδα). Πάνω από 70 Σερβιώτες ηλικιωμένοι, κατάκοιτοι, ανάπηροι που δεν μπόρεσαν να εγκαταλείψουν την πόλη εκτελούνται ή καίγονται ζωντανοί. Οι Σερβιώτες για πολυ καιρό βολοδέρνουν σε άλλες πόλεις ή στα βουνά, έχοντας πάρει μαζί τους μόνο τα παιδιά τους, και από τα υπάρχοντά τους κουβέρτες και λίγα τρόφιμα.

Λίγο μετά τη νίκη στο Φαρδύκαμπο οι Ιταλοί εγκατέλειψαν την πόλη των Γρεβενών. Το Σεπτέμβριο του 1943 υπήρξε η συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Ο γερμανικός στρατός έχασε ένα σημαντικό στήριγμα, ενώ σοβαρό κομμάτι του οπλισμού των Ιταλικών μεραρχιών, πέρασε σε αντάρτικες ομάδες. Συνολικά 49.188 Έλληνες εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς, τους Ιταλούς και τους Βούλγαρους, κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Όμως ούτε το ολοκαύτωμα χωριών και κωμοπόλεων, ούτε οι εκτελέσεις στην Καισαριανή ούτε τα μπλόκα στις γειτονιές της Αττικής μπόρεσαν να κάμψουν του κόσμου για μια άλλη κοινωνία, για τη «λαοκρατία», όπως λέγανε τότε. Με νίκες όπως στο Φαρδύκαμπο ο ΕΛΑΣ απέκτησε βαρύ οπλισμό, εξαλείφοντας σταδιακά το αρχικό στρατιωτικό μειονέκτημα.Από τα τέλη του 1943 οι επιχειρήσεις και οι νίκες επί του Φασισμού και του Ναζισμού, αλλά και των ντόπιων συνεργατών τους (ταγματασφαλίτες, χίτες κ.ά.) πύκνωσαν και απελευθερώθηκε πρακτικά όλη η Ελλάδα, κάτι που οδήγησε τελικά στην αποχώρηση των Ναζί (1944). Η νίκη του Φαρδύκαμπου αποτέλεσε πρωτότυπο φαινόμενο στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεδομένης της τεράστιας ανισομέρειας σε επίπεδο οπλισμού.Το πάθος για τη λευτεριά κι ο λαϊκός ανταρτοπόλεμος αποδείχθηκαν (όπως κι άλλες φορές ιστορικά) πιο αποτελεσματικά από τα «τυπικά στρατιωτικά» προσόντα. Η νίκη έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αναπτέρωση του ηθικού του λαού που άντλησε δύναμη να αγωνιστεί μέχρι την τελική νίκη. Θεωρήθηκε από τις σπουδαιότερες μάχες, ίσως η σπουδαιότερη, της «Εθνικής Αντίστασης» .
Κλείνοντας, μια παρατήρηση που αφορά γενικότερα την ανάγνωση ομοίων ιστορικών γεγονότων : είναι λάθος να αντιμετωπίζουμε την ιστορία της αντίστασης κάνοντας διαχωρισμό σε «καλούς» και «κακούς» με βάση το έθνος. Αυτή η ανάγνωση μπορεί να καταστήσει τον ανυποψίαστο αναγνώστη ευάλωτο απέναντι σε τσαρλατάνους που κάνουν καριέρα πουλώντας εθνικισμό σε διάφορες δόσεις. Στην Ελλάδα όπως είπαμε υπήρχαν οι «κακοί» πλούσιοι Έλληνες και τα όργανά τους, οι λογής λογής «τσολάκογλου»... Ο ιταλικός φασισμός από την άλλη γνώρισε μεγάλη υπονόμευση από τον «εσωτερικό εχθρό» δηλαδή το μεγαλειώδες απεργιακό κίνημα που ξέσπασε ενάντια στην πολεμική μηχανή του Μουσολίνι.Το κλίμα στην Ιταλία επηρέασε καθοριστικά την ψυχολογία και το ηθικό του Ιταλικού στρατού στην Ελλάδα, με περιπτώσεις Ιταλικών δυνάμεων να παραδίδουν τον οπλισμό τους ή και να πολεμάνε στο πλευρό του ΕΛΑΣ.Άλλοι Ιταλοί εκτελέστηκαν από ομοεθνείς αξιωματικούς τους, πριν προλάβουν να «προδώσουν το έθνος».Το ίδιο ισχύει και για τους Γερμανούς στρατιώτες. Υπήρξαν προκηρύξεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ που απευθύνονται στη γλώσσα των φαντάρων-«κατακτητών» και τους καλούν σε κοινό αγώνα, να στραφούν ενάντια στο φασισμό, ενάντια στην κυβέρνηση «τους». Η κορύφωση της ταξικής πάλης σε Ελλάδα και Ιταλία, η διεθνιστική προπαγάνδα στον αντίπαλο στρατό κι ο επαναστατικός λαϊκός πόλεμος οδήγησαν στην ήττα του φασισμού σε συνδυασμό με την αντίστοιχη πάλη των λαών στην υπόλοιπη κατακτημένη Ευρώπη. Αναλύσεις του τύπου «η ψυχή του Έλληνα» έχουν συνήθως σκοπό να συσκοτίσουν τέτοια γεγονότα που παρουσιάζονται σπάνια στην ιστορία και κρατάνε λίγο, αλλά μοιάζουν να αποδεικνύουν κάτι: οι φτωχοί μπορούν να καταλάβουν ότι αυτά που πραγματικά χωρίζουν τους λαούς είναι οι κυβερνήσεις και τα αφεντικά τους, και όχι τα σύνορα.


Πηγές από τα τοπικά σάιτ: greveniotis.gr, tovoion.com siatistanews.gr , takastra.blogspot.gr , dimosvoiou.gr, www.mikrovalto.gr, serviotikos.blogspot.gr
Από το Blogger.